Historia e Psikologjise

Zberthimi i termit psikologji.(prejardhja)


Fjala psikologji për te paren here është paraqitur ne Angli me 1693 por nuk është perdorur dhe nuk është kuptuar nje kohe te gjate deri ne vitet 1800. Eshte sinonim i perbere nga dy fjale greke "psyche" dhe "logos". Psyche ne menyre origjinale nenkupton frymarrje(respiracion) por me vone është nenkuptuar si shpirt sepse frymarrja është indikuar shpirtit e cila ende nuk e ka leshuar trupin. Ne mitologjine greke Psicho ka qene nje grua e cila ka qene ne mardhenie dashurie me perendine e dashurise Erosin. Ai ishte dashnor i saj por kishte nje kusht ndaj saj qe mos t'ia shikonte fytyren e tij kurrë. Por nga kurioziteti Psichoja-nje natë vendosi nje qiri për t'ia shikuar fytyren ne momentin kur e kupton Erosi athere e magjepse ate. Për t'ia arritur ngadhenjimit është dashur te beje nje lufte te madhe me perplot rreziqe por ne fund ajo është transformuar ne perendeshe dhe i'u është bashkangjitur Erosit ne parajse. Psycha simbolizon shpirtin njerezor. Gjate shekullit te shtatembdhjete kuptimi i fjales psiche është shenderruar ne kuptimin e mendjes. Logos nje fjale tjeter greke ka nenkuptuar shkencen ose arsyen. Sipas rrugeve Greke psikologjia nje kuptim mbi arsyen ose mbi mendjen, ose si thuhet sot studimi mbi mendjen.

Log-logos, nuk është fjalë greke sic mendohej por prejardhja e saj është nga ilirishtja e vjetër. Fjala ka mbrritur deri në ditën e sotme në kuptimin e saj fillestar. Log - lo/gu - lo/gje - gjet... - Shesh i vogël. Logu i fshatit, i kuvendit. U mblodhën në log. Natyrisht nënkupton edhe lëndinë. Siç dihet, në kohën e Sokratit dhe para tij, shkrimi ekzistonte por mundësia për të shkruajtur ishte e paktë dhe thuajse çdo gjë, qoftë edhe diskutimet filozofike(lexo Platonin) bëheshin në vende të posaçme, në sheshe, në "Log", e natyrisht meqënëse në një diskutim ishte e domosdoshme prania e dy e më shumë pjesmarrësve, lindi fjala "Dialog" dhe shumë të tjera, ku rrënja ruhet në trajtë dhe përmbajtje e pandryshuar.

Psikologjia prek çdo aspekt të jetës sonë dhe jo vetem.....

Eshte gabim te mendohet qe psikologjia është shkenca qe studion vetem ceshtjet mbi shpirtin. Ajo është më shumë se vetëm një shkencë mbi shpirtin, mbi jetën e brendshme të njeriut. Sepse jeta ''shpirtërore' e njeriut ka edhe anën e jashtme.
Ne ditet e sotme psikologjia konceptohet si shkencë, e cila hulumton proceset dhe gjendjet e vetëdijshme si dhe arsyet dhe ndikimit e tyre.


Psikologjia është shkenca e sjelljes dhe e kognicionit. Sjellja përgjithësisht përkufizohet si gjithçka që ne bëjmë, sidomos nëse kjo mund të vëzhgohet prej të tjerëve. Kognicioni, përfshin proceset mendore, si p.sh. të menduarit, të perceptuarit, të ëndërruarit, kujtesën etj. Këto procese njohëse zakonisht nuk mund të vëzhgohen per se dhe shpesh hulumtohen përmes eksperimenteve (vetëraportimeve, pyetësorëve etj).

Psikologjia mund të përshkruhet edhe përmes katër qëllimeve-objektivave të saja. Katër fushat ku ajo bazohet me se miri janë: përshkrimi, parashikimi, kontrolli si dhe shpjegimi.
Deget dhe nendeget e saj , ilustrojnë më së miri ndryshueshmërine dhe larmishmerine që ekziston sot në psikolgji. Katër nëndeget kryesore dhe me te rendesishme per shpjegimin e sjelljes njerezore te psikologjisë janë:

Psikologjia sociale; Psikologjia e përgjithëshme; Psikologjia klinike si dhe Psikologjia aplikative.

Ketu duhet theksuar se psikologjia si shkencë apo si lëndë është duku u ndarë dita -dites në degë të reja. Dega e psikologjisë ka aktualisht rreth 50 seksione, nëndegë të ndryshme të cilat hulumtojnë aspekte të jetës sonë.

Fillimet e psikologjise….


Shekulli qe kaloi , nxiti pasurimin e metejshem te psikologjise ne ide, teori e koncepte te reja, duke e shnderruar ate ne nje ushqim shpirteror per miliona njerez kudo ne globin tokesor. Psikologjia ju mesoi njerezve si te sillen , si te komunikojne me nj-tj, si te zgjidhin konfliktin ndermjet tyre, si te largohen nga stresi vrases, si te menaxhojn sjelljen e tyre te perditshme etj.
Rruga e zhvillimit te psikologjise ka nje histori te gjate, qe nis qe nga bota antike. Ky zhvillim ka ecur me ritme her te shpejta e here te ngadalta, si dhe vete historia e shoqerise njerezore.
Njeriu qe projektoi me punen e tij, themelet e nje shkence te re me emrin psikologji, ishte pikerisht VILHELM WUNDT, kur ne vitin 1876 ne Lajpsig hapi Laboratorin e pare te Psikologjise ne bote.
Qe nga ajo dite e larget e 1876, mendimi psikologjik, pasurohet, zhvillohet, ide te reja lulezojn, ide te vjetra bien poshte, paragjykime te vjetra humbasin ne pluhurin e viteve dhe teori e koncepte te reja lindin e formesohen, duke krijuar nje mjedis psikologjk gjithnje ne levizje…
Ngjarjet, ndodhite, idete, figurat qe mbushin historine e psiklogjise jane historia e njerzve , qe kishin ne mendjen e tyre pasionin per kete shkence. Keta njerez te quajtur me emrin e cuditshem “psikolog” kishin si moto shpjegimin e sjelljes njerezore, me qellimin e vetem qe njerezit te jetonin ne shoqeri, te mos heshtnin si memece perpara dukurive dhe fenomeneve te ndryshme psikologjike qe ju ofronte jeta.
Shkenca me emrin Psikologji eshte e madhe. Ajo ka shume individe qe vazhdojne te bejne perdite historine e saj, duke vendosur produktet e puneve te tyre, qe nga korridoret e thjeshte e te varfer te laboratorit vundian te Lajpsigut, te fundit te shekullit te 19-te, e deri tek sallat e praruara me drita fluoreshente te laboratoreve moderne te psikologjise, ne universitetet e Europes e SH.BA.

Zanafilla e mendimit psikologjik gjehet deri ne hapesirat e gjera qe zuri ne dijen njerezore, qysh ne hershmeri, zhvillimi i filozofise dhe i shkencave te natyres. Elementet e para autentike, ku kerkuesit kan vene re shpjegime me natyre psikologjike, hasen tek nje seri vellimesh e veprash qe i perkasin te ashtuquajturave libra mbi shpjegimin e endrrave ne Perandorine asiriane . Brendia e ketyre librave sjell informacion mbi kuptimin e elementeve te tille si ndjekja, survejimi, ankthi, mbytja ne det, shiu , renia e dhembit e te tjera dukuri qe shikoheshin rendom ne enderr nga njerezi e ketyre popujve gjate procesit te enderrimit ne gjume.(PK)
Fundi i shekullit te 19-te dhe fillimi i shek te 20-te perkojn me zhvillim e psikologjise si nje shkence e pavarur nga Filozofia dhe shkencat e tjera me te cilat bashkejetoi deri ne ato kohe...............

Psikologjia studimi i veprimeve njerezore. Ne evolucionin e saj eshte ndare ne fusha , veprime e mendime te ndryshme.
Edhe perse shume te bashkangjitura me njera - tjetren e shpesh here te kunderta.
Psikologjia Filozofike shpjegon funksionin e turit e te sistemit nervoz, kurse

Psikologjia eksperimentale projekton teste e ben kerkime mbi ngarkimin e memorjes,

Psikologjia sociale interesohet si njerezit influenzohen nga njeri tjeri dhe si ndryshojne kur gjinden ne grup.

Psikologjia e punes: Si sillen njerezit ne pune. Sa jane te afte.

Psikologjia Klinike : Njerez qe kane probleme e nuk arrijne te shprehen.

Disiplina psikologjike ka origjine nga njerez te ndryshem. Platoni dhe Aristoteli si dhe filozofe te tjere grek, ben disa pikepyetje qe jane edhe sot materia e studimeve piskologjike.
Njerez lindin me kapacitete te ndryshme. Permiresimi i personalitetit etj zhvillohen me rrezultatet e eksperienave? Si ka arritur njeriu te njoh boten? Egzistojne ide o sentimente te lindura , apo gjithcka kane ardhur me rritjen?

Rrenje filozofike te psikologjise lexohen apo shikohen edhe tek Opera e " Rene Descartes..o ...Thomas Hobbes....John Locke).
Descartes thoshte qe trupi eshte i njenjte me nje dicka metalike, e mendja dhe shpi jane te ndara dhe te vetme per cdo njeri.
Idete jane te lindura (qe nga lindja e njeriut).

Hobbes e Locke mbeshtesin qe esperienza eshte gjithcka per te njohur njerezimin.
Pjese e madhe e psikologjise moderne eshte zhvilluar nga mendimet e Locke. Prap psikologet e europes kane studjuar duke mbeshtetur mendimin e Descartes qe disa shqisa jane te lindura.
Ky koncept ka ende rendesi ne teorite e mendimit.

Dishiplina ka me shume kontribut ne zhvillimin e psikologjise shentifike nga filozofia. Studim i organeve te trupit.
Eksperimentet e para te kesaj psikologjie u drejtuan nga gjermanet Gustav Theodor Fechner & Wilhelm Max Word
Fechner krijoj menyrat sperimentale ne terme te shumes se fizikes nga stimulimet e prodhuara.
Whund ne 1879 ne Lipsia hapi laboratorin e pare per eksperimente ky filloj nje shkence e re per studjues nga gjithe bota

Psikologjia Sociale

Psikologjia sociale eshte perkufizuar si investigimi "shkencor" se si mendime ndjenja dhe sjellje te individeve influencohen nga realiteti ose imagjinata e aplikuar e prezences te se tjereve.
Psikologet sociale studiojne sjelljen ne base se oportunitetit per ta matur ate dhe deget e saj ne forma psikologjike. Kjo dege e psikologjise eshte e nje rendesie te vecante duke patur parasysh influencimin qe rrethi social dhe ambjenti ku ne jetojme influencon jetet tona. Keshtuqe psikologet sociale jane me teper te perqendruar ne studimet grupore gje e cila lejon botekuptimin e metejshem te influencimit grupor ne individe.

Ne te gjithe jemi te vetedijshem se si te qenit pjese e nje grupi shoqeror, ne nje fare menyre reflekton nje pjese se personalitet vetjak, pasi grupi qe ne behemi pjese, duhet ne parim te kete disa perputhje me mendimet dhe principet karakterizuese te individidit ne fjale.
Perfaqesimi Social eshte nje concept i zhvilluar dhe i articuluar nga (Moscovici 1984). Ky koncept paraqet perfaqesimin social ku besime te perbashketa adoptohen nga grupe njerezish dhe perdoren qe te shpjegojne experiencen sociale.Nje nder contributet majore e te ashtuquajtures Psikologjia Europiane Sociale eshte sepse perfaqesimi social sherben si njohuri te brendshme midis veprimeve individuale dhe ideologjise. Studime te se ciles kane sjellur levizje sociale duke perfshire dhe ndryshime ne evolimin e besimeve mbi shendetin dhe ate dietor.

Konstruksionismi social eshte nje tjeter teori e cila mbart besimin e disa psikologeve te cilet shpjegojne se realiteti social eshte i konstruktuar ndermjet njerezeve me teper sesa vecse nje fenomen objektiv qe bazohet vetem ne nje shpjegim te vertete. Duke thene kete, eshte intersante studimi i grupeve, differencat e mbartuara midis tyre dhe influencimi qe kane ato qofte brenda nje vendi te caktuar ashtu si dhe ne shkalle me te gjere te ardhura keto si rezultat kulturor, tradicional, ideologjik ose pasoje rebelismi, kjo e fundit ne qender te vemendjes ne dekadat e fundit.

1.Psikologjia e këshillimit. Psikologët e këshillimit ndihmojnë njerëzit që të përshtaten me probleme emocionale dhe personale,të cilat më pak serioze se ato që trajtojnë psikologët klinicistë.Ata mund të ndihmojnë studentëve të zgjedhin profesionin apo një burrë dhe një grua,të diskutojnë për martesën e tyre.Ashtu si psikologët klinikë,psikologët e këshillimit vlerësojnë dhe trajtojnë njerëzit me probleme në sjellje....

2.Psikologjia shkollore. Disa psikologë ndihmojnë nxënësit.Këta psikologë shkollorë përgjigjen për përshtatjen dhe interpretimin e testeve të intelegjencëss ose të shprehive mësimore.Ata konsultohen me mësuesit dhe nxënësit për problemet mësimore dhe emocionale.

3.Psikologjia e edukimit.Disa psikologë edukimi,krahas mësimdhënies në kolegje apo universitete,drejtojnë studime për të mësuarit dhe metodat e edukimit....

4.Psikologjia sociale. A keni vënë re se mund t'i realizoni më mirë disa detyra përpara një grupi njerëzish që ju ndëgjojnë se sa kur jeni vetëm apo me shokë të ngushtë?Ky fenomen i quajtur lehtësim social është një nga çështjet që psikologët socialë janë duke studiuar....

5.Psikologjia industriale. Përmirësimi i kushteve të punës është një shqetësim i madh i psikologëve industrialë/organizativë.Ata përfshihen në një larmi detyrash si p.sh.,përimirësimi i komunikimit mbrenda një organizate,konsultimi me drejtuesit për të kënaqur nevojat e të punësuarve.....

6.Psikologjia e zhvillimit. Objekti i studimit të psikologëve të zhvillimit janë ndryshimet e sjelljes që ndodhin te individi me kalimin e gjatë të kohës.Përderisa ndryshimet më të mësha në qëniet njerezore ndodhin më shpejt në fëmijëri,shumë psikologë të zhvillimit janë specializuar në zhvillimin fëminorë....

7.Psikologjia eksperimentale. Psikologët eksperimental studiojnë shkaqet thelbësore të sjelljes.Ata merren me probleme të tilla si:Përse shohin ëndërra njerëzit?Cili është efekti i alkoolit mbi agresivitetin e qenve?Përse njerëzit kanë iluzione pamore?etj...

8.Psikologet kognitivë interesohen për çështje të tilla si perceptimi,kujtesa,të menduarit,zgjidhja e problemeve,gjuha dhe intelegjenca.

9.Psikofiziologët studiojnë proceset fiziologjike që përfshihen në sjelljen e kafshëve.Ata mund të studiojnë cili është sistemi nervor dhe trurit në procesin e motivacionit,të të mësuarit,perceptimit ose në sjelljen sociale te kafshët.

10.Psikologët krahasues janë psikobiologë që studoijnë sjelljen e kafshëve në një larmi situatash.Ata mund të jenë të interesuar të dinë se si ndikon trashëgimia në sjelljen sociale apo si funksionon sjellja e llojeve të ndryshme të kafshëve me qëllim që t'i ndihmojë të mbijetojnë....